Zihinsel Şema ya da Mental Modeller Nelerdir? Şemalar ile Zihinsel Modeller Arasındaki Fark Nedir?

İnsanlar, çevrelerindeki dünyada olan biteni anlamaya çalışırken, uzun süreli belleklerindeki bilgileri belli bir takım yapılar, şemalar, anlamsal ağlar ya da zihinsel modeller ile organize etmeye çalışırlar. İBE alanında etkileşimi anlamaya çalışan uzmanlar, özellikle şema ve zihinsel modeller üzerinde yoğunlaşırlar. Zihnimiz, çevremizden duyu organlarımız aracılığı ile aldığımız veriler ya da bilimsel adlandırmayla gösterimler arasında belli ve düzenli yapılar kurma eğilimindedir. Şema adı da verilen bu yapılar, kişinin etrafı ile olan düzenli etkileşimi sonucunda, bilginin organize edilmesi ve yapılandırılması ile oluşur.

                İBE alanında, özellikle bilgisayar arayüz tasarımı ve kullanılabilirlik konularındaki en önemli kavramlardan birisi zihinsel modellerdir. Zihinsel model kavramı, psikoloji alanında birçok farklı yerde kullanılmasına karşılık, İBE uygulamaları için de önemli bir yere sahiptir. Zihinsel model, insanların çevrelerindeki araç, sistem ya da nesnelerin nasıl çalıştığı konusunda, zihinlerinde yarattıkları düşünme sürecidir. Diğer bir deyişle, insanların dış dünyayı anlamak için zihinlerinde yarattıkları gösterim yapılarıdır. Örneğin, kanatları olan ve uçan canlıları kuş, denizde yaşayan ve yüzgeçleri olan canlıları balık olarak tanımak, insanların kafalarında kuşlar ve balıklar için oluşturdukları zihinsel modellerdir. Ancak, bazen bu model, yanılsamalara da neden olabilir. Örneğin, bu modelle uymakla beraber aslında yarasalar kuş ve yunuslar da balık değildir. Tasarım ile ilgili olarak verilen klasik zihinsel model örneği ise, set üstü ocaklardaki kontrollerdir. Eğer kullanıcıya, hangi kontrol düğmesinin hangi ocağı yaktığı konusunda yeterli yönlendirme verilmezse, kullanıcı düğmelerin sıralanmasına ya da ocaklara yakınlığına göre beyninde bir model oluşturmaya çalışır. Eğer ocağın tasarımı problemli ise, kullanıcıyı doğru kontrol ile doğru ocağı yakma konusunda zorluk yaşayacaktır.